ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΑΠΦΟΥΣ

Μιχαήλ Β. Μπορόντκιν

(Mikhail V. Borodkin)

Αγία Πετρούπολη, 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.Ιστορία της πρώιμης λυρικής ποίησης στην Ελλάδα

2.Προσωπικότητα της Σαπφούς

3.Γενική θεματολογία των ποιημάτων της Σαπφούς

4.Μετρική των έργων της Σαπφούς

5.Κριτική της Σαπφούς στην αρχαιότητα

6.Σύγχρονη κριτική της Σαπφούς

7.Συμπεράσματα

8.Ευχαριστίες

9.Βιβλιογραφία

1. Ιστορία της πρώιμης λυρικής ποίησης στην Ελλάδα

Η σκιά του Ορφέα έγειρε

πάνω από το λίκνο

της λεσβικής μελικής 

Βιατσεσλάβ Ιβάνωβ 

Σύμφωνα με τα λόγια του Πλάτωνα, «λυρική είναι ενότητα λόγου,μουσικής και χορού».Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς πώς ένας μόνο ‘Ελληνας τραγουδιστής ήταν σε θέση να τραγουδά, να χορεύει και να απαγγέλει ταυτόχρονα, γι’αυτό κατά πάσα πιθανότητα ό λόγος γίνεται περί ενός είδους ομαδικής παράστασης.

Ετυμολογικά η λέξη «λύρα» σημαίνει μουσικό όργανο που ήταν γνωστό και πλατειά διαδεδομένο στην Ελλάδα, γεγονός που άλλη μια φορά μας αποδείχνει την αναμφισβήτητη σχέση ανάμεσα στην λυρική ποίηση και την λύρα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Πλάτωνα, ως βασική συνοδεία χρησιμοποιούνταν φλαούτο και κιθάρα. Λαμβάνοντας υπόψιν την γνώμη μερικών μελετητών ότι με αυτά τα μουσικά όργανα μπορούν να βγουν ήχοι μόνο ενός ύψους, κατά πάσα πιθανότητα τα πλαίσια της μουσικής συνοδείας εκείνη την εποχή ήταν αρκετά περιορισμένα. Η εφεύρεση της επτάχορδης λύρας εμπλούτισε σημαντικά την μουσική πτυχή της ελληνικής λυρικής ποίησης. Εκτός απ’αυτό μερικές βελτιώσεις των μουσικών οργάνων αποδόθηκαν στους αρχαίους ήρωες και τους θεούς(βλ. μύθο για την Αθηνά και τον Μάρσιο, για την γέννηση του Ερμή κτλ)

Παραδοσιακά, οι μελετητές συνδέουν την πιο πρωιμη φάση της ανάπτυξης της λυρικής στην Ελλάδα με τον Αρχίλοχο (μέσα του 7ου αι. π.Χ.) καθώς η φάση αυτή τελειώνει την εποχή του ξακουστού Αθηναίου μεταρρυθμιστή Σολώνα. Ο Ρώσος μελετητής Λόσεβ διακρίνει διαφορετικά ρεύματα στην ποίηση αυτής της εποχής,βασιζόμενος κυρίως στην θεματολογία και τον αισθητικό χρωματισμό της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής παρά στην μετρική των ποιημάτων. Ειδικά αναφέρεται σε:

• Λογοτεχνική κληρονομιά του Αρχιλόχου απο την Βοιωτία και του Μιμνέρμου από την Ιωνία. Στά έργα τους είναι αισθητά τα στοιχεία της αρχαϊκότητας ,του ασκητισμού, της σύγχυσης συναισθημάτων που μεταβάλλονται στην δίψα για περιπέτειες και περιπλάνηση. Κατά τη γνώμη μας, αυτό το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί με γνωρίσματα των χαρακτήρων των ποιητών, που ζούσαν στις αρχές της εποχής του Μεγάλου Αποικισμού: ο κόσμος των Ελλήνων, ως τότε ήσυχος και πατρογονικός, βρέθηκε στα πρόθυρα μιας μεγάλης και άγνωστης οικουμένης. Για τον Αρχίλοχο είναι γνωστό μόνο ότι ασκούσε το επάγγελμα του μισθοφόρου και πήρε μέρος σε πολλούς πολέμους στην Ελλάδα για τους οποίους διαβάζουμε στα έργα του.

• Λογοτεχνική παραγωγή του Αλκαίου και της Σαπφούς από την Λέσβο και του Ακμάνος από την Σπάρτη. Χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα περιλαμβάνονται στην ένταση του ύφους των έργων τους: θέματα στα οποία αναφέρονται έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και για σημερινούς αναγνώστες. Η Σαπφώ ήταν πρώτη ποιήτρια από την Αιολίδα. Για τη ζωή της καθώς και για την λογοτεχνική κληρονομιά της είναι γραμμένο το παρόν σύγγραμμα.

• Καλλίνος ο Εφέσιος από την Ιωνία και Τυρταίος από την Σπάρτη. Η θεματολογία τους είναι πατριωτική και πολεμική, ενώ εξ απόψεως του ύφους τους θυμίζουν τα επικά έργα του Ομήρου. Η λογοτεχνία τέτοιου είδους είχε ορισμένη επιτυχία στη Σπάρτη και μερικές πόλεις της Ιωνίας χωρίς όμως να εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα. Κατά την γνώμη μας, αυτή η ‘ατυχία‘ των πιο πάνω ποιητών δένεται με το ασυμβίβαστο εννοιών πού περιλαμβάνονται στα έργα τους: αφενός ο συγγραφέας εκφράζει προσωπικά του συναισθήματα και αφετέρου ένα άλλο ‘αντικείμενο θαυμασμού‘. την Πατρίδα, γεγονός που δεν συμβαδίζει με βασικές αξίες της λυρικής.

• Στησίχορος από την Σικελία και Αρίων από την Κόρινθο. Η λογοτεχνική παραγωγή αυτών των ποιητών αναπλάθει ελληνικούς μύθους αλλά σε ποιοτικά υψηλότερο επίπεδο. Δημιουργείται όχι απλή εξιστόρηση γραμμένη σε ιαμβική μετρική αλλά προστίθενται προσωπικά συναισθήματα του ποιητή, η δική του κοσμοαντίληψη μέσα από το πρίσμα του εξιστορούμενου μύθου.

• Σόλων ο Αθηναίος. «Μετριοπαθή» ποιήματά του επιτελούν σε μικρότερο βαθμό τις ασθητικές λειτουργίες αλλά αποβλέπει στην διευκρίνηση της έννοιας των μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα στην Αθηναϊκή Δημοκρατία με πρωτοβουλία του. Ο Σόλων, πολιτικός παράγοντας, προσπάθησε σε χαμηλούς τόνους να καταστήσει σαφείς τις πολιτικές ιδέες του στην αριστοκρατία και στους γραμματισμένους πολίτες. 

2. Προσωπικότητα της Σαπφούς

Σε όποιον δω

με την επίμονη ματιά μου

εκείνος πληγώνει την καρδιά μου 

Σαπφώ. 

Τα χρόνια της ζωής της Σαπφούς ανάγονται στον VII και VI αιώνα π.Χ. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πρωτεύουσα της Λέσβου, Μυτιλήνη. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα η καταγωγή της ήταν αριστοκρατική,πιθανώς από το γένος των Κλεανδρών.Υπέρ αυτής της άποψης μαρτυρεί ευρεία εκπαίδευση που η Σαπφώ είχε λάβει όπως προσιδίαζε στα παιδιά των ευγενικών οικογενειών.Κατά τα δεδομένα που διαθέτουμε, γνωστά κυρίως από ύστερες ρωμαϊκές πηγές, η Σαπφώ είχε μακρινή συγγένεια με τον Αλκαίο καθώς επίσης μερικοί σύγχρονοι μελετητές είναι της ίδιας γνώμης(Γ.Μπρέβε,Λόσεβ).

Σύμφωνα με τα άλλα στοιχεία(Αριστοτέλης) ο Αλκαίος της έκανε κόρτε γι’αυτό καμιά συγγένεια έστω και μακρινή αποκλείεται κατά τον Έλληνα φιλόσοφο.

Κατά την διάρκεια των ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ εμπορικής και (έγγειας) αριστοκρατίας όλο το γένος των Κλεανδρών δεν είχε άλλη επιλογή παρά να μεταναστέψει στην Σικελία όπου βρέθηκε και η Σαπφώ γύρω στα 605 π.Χ.(Βιτκόβσκι,Τρόνσκι).Μετά τον γυρισμό της από την εξορία το 595 π.Χ. η ποιήτρια ιδρύει ιδιωτικό γυναικείο σχολείο για τις κοπέλες αριστοκρατικής καταγωγής αλλά και για μαθήτριες από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα κατά τον Αριστοτέλη.Ακριβώς αυτά τα χρόνια η Σαπφώ γράφει περίφημο κύκλο ποιημάτων αφιερωμένων στις οικότροφές της. Μέσα στο σχολείο όπως φαίνεται, επικράτησε θερμή ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης,ενώ η Σαπφώ αφιερώνει στις κοπέλες γραμμές γεμάτες αγάπη, ζήλεια, λύπη αποχωρισμού και αλληλοδυσπιστία.

Στην ερωτικότητα των έργων της αρκετοί διέκριναν την ανηθικότητα και την κακή επιρροή στις νεώτερες γενιές. Τέτοιες απόψεις είναι γνωστές από την εποχή της ποιήτριας καθώς και στα μεταγενέστερα χρόνια.Κατά την γνώμη μας, σ’όλη τη διάρκεια του VII αι., στα ασταθή για την Λέσβο χρόνια της τυραννίας και των αλλεπάλληλων πραξικοπημάτων, δεν αποκλείονται και πολιτικά κίνητρα τέτοιας κριτικής λαμβάνοντας υπόψιν την αριστοκρατική καταγωγή της και,επομένως, το σύμφερον των αντιμαχόμενων παρατάξεων να διώξει η μια την άλλη και να αρπάξει την περιουσία της. Και αντίθετα, την πραγματική ανάγνωση, η Σαπφώ την βρίσκει στην Έφεσο της Αιολίδας, οι κάτοικοι της οποίας άρχισαν να κόβουν νομίσματα με την εικόνα της. Την συμπεριφόρα των αρχαίων κριτικών θα αναφέρουμε πιο κάτω.

Περισσότεροι μελετητές τώρα καταλήγουν σε κοινό συμπέρασμα ότι η ξακουστή ποιήτρια τέλειωσε τις μέρες της στην Λέσβο σε προχωρημένη ηλικία, περιποιούμενη από μια εκ των υπερετριών της,την Κλεήδα,περί της οποίας η Σαπφώ γράφει σ’ένα ποίημά της.

3. Γενική θεματολογία των ποιημάτων της Σαπφούς

....spirat adhuc amor

vivuntque conmissi calores

Aeoliae fidibus puellae.

(Carmina IV IX)

 

Quintus Horatius Flaccus

Η συντριπτική πλειονότητα των έργων της Σαπφούς είναι αφιερωμένη στην αγάπη. Τα προσωπικά της συναισθήματα προσφέρονται μέσα από το πρίσμα διαφορετικών βιωματικών καταστάσεων. Οι μορφές που περιγράφονται δεν είναι αφηρημένες σαν θεόμορφα πλάσματα αλλά εικονίζουν «κοινούς θνητούς», που ζηλεύουν, προδίδουν, ερωτεύονται και ονειρεύονται.

Φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν

ἔμμεν᾽ ὤνηρ, ὄττις ἐνάντιός τοι

ἰσδάνει καὶ πλάσιον ἆδυ φωνεί-

σας ὐπακούει

καὶ γελαίσας ἰμέροεν. τό μ᾽ ἦ μάν

καρδίαν ἐν στήθεσιν ἐπτόαισεν.

ὢς γὰρ ἔς σ᾽ ἴδω βρόχε᾽, ὤς με φώνη-

σ᾽ οὖδεν ἔτ᾽ εἴκει,

ἀλλὰ κὰμ μὲν γλῶσσα ἔαγε, λέπτον

δ᾽ αὔτικα χρῶι πῦρ ὐπαδεδρόμακεν,

ὀππάτεσσι δ᾽ οὖδεν ὄρημμ᾽, ἐπιρρόμ-

βεισι δ᾽ ἄκουαι,

ἀ δέ μ᾽ ἴδρως κακχέεται, τρόμος δέ

παῖσαν ἄγρει, χλωροτέρα δὲ ποίας

ἔμμι, τεθνάκην δ᾽ ὀλίγω ᾽πιδεύης

φαίνομ᾽ ἔμ᾽ αὔται·

ἀλλὰ πᾶν τόλματον, ἐπεὶ καὶ πένητα

Εμείς, οι αναγνώστες, μπορούμε να διακρίνουμε μια «συμφωνία» των συναιθημάτων, που καμιά φορά φτάνουν σε ακραίες καταστάσεις της μακαριότητας, της θλίψης και της αγάπης. Είναι γνωστός ένας θρύλος σύμφωνα με τον οποίο, μη μπορώντας να αντέξει την άτυχη αγάπη προς έναν νέο που λεγόταν Φίλων, η Σαπφώ ρίχτηκε από ένα βράχο της Λευκάδας στην θάλασσα. Αν και είναι φανερό ότι η ιστορία αυτή είναι φανταστική, και προφανώς έχει σχέση με τον μύθο περί του Άδωνη, είναι ενδεικτικό του ότι οι αρχαίοι συνέδεαν το όνομά της με άκρατα συναισθήματα, που φθάνουν ως το πάθος, καθώς και με τον έρωτα που μπορεί να οδηγήσει έναν δυστυχή σε ανεπανόρθωτα σφάλματα.

Εκτός απ'αυτό πρέπει να σημειωθούν και τα έργα της Σαπφούς που είναι αφιερωμένα στην φύση. Η περιγραφή έμψυχων και άψυχων αντικειμένων είναι εμποτισμένη με τα λόγια που εκφράζουν τα τρίσβαθα της ψυχής της ποιήτριας:

δεῦρύ μ᾽ ἐκ Κρήτας ἐπὶ τόνδε ναῦον

ἄγνον ὄππαι δὴ χάριεν μὲν ἄλσος

μαλίαν, βῶμοι δ᾽ ἔ‹ν›ι θυμιάμε-

νοι λιβανώτω

ἐν δ᾽ὔδωρ ψῦχρον κελάδει δι᾽ ὔσδων

μαλίνων, βρόδοισι δὲ παῖς ὀ χῶρος

κασσκιάσθ᾽, αἰσθυσσομένων δὲ φύλλων

κῶμα κατέρρει

ἐν δὲ λείμων ἰππόβοτος τέθαλε

ἠρίνοισιν ἄνθεσιν, αἰ δ᾽ἄηται

μέλλιχα πνέοισι

ἔλθε δὴ σὺ στέμματ᾽ἔλοισα, Κύπρι,

χρυσίαισιν ἐν κυλίκεσσιν ἄβρως

συμμεμείχμενον θαλίαισι νέκταρ

οἰνοχόεισα.

Η λυρική της Σαπφούς ήταν λυρική νέου τύπου, δεμένη με την προσωπική αντίληψη γεγονότων και μορφών ενώ οι σύγχρονοί της αντιμετώπισαν τις πιο πάνω καινοτομίες διαφορετικά.

Περττό να πει κανείς ότι τα περισσότερα από τα ποιήματα της Σαπφούς είναι γεμάτα ερωτισμό· ο άνεμος που λυγίζει τους δρύες στο δάσος μπορεί να συγκριθεί με τον καταιγισμό σκέψεων και ανθρώπινων παθών που την κυριεύουν τις στιγμές της αδυναμίας.

Διασώθηκαν και ύμνοι με επικλήσεις της ποιήτριας προς την Αφροδίτη·

Ποικιλόθρον᾽ ἀθανάτ᾽ Ἀφρόδιτα,

παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε,

μή μ᾽ ἄσαισι μηδ᾽ ὀνίαισι δάμνα,

πότνια θῦμον· ...

(απόσπασμα του ποιήματος «Εἰς Ἀφροδίτην»)

Μέσα από τους στίχους αυτού του έργου η Σαπφώ απευθύνεται προς την θεά του έρωτα με την παράκληση να την βοηθήσει. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ποιο είναι το 'αντικείμενο' του πάθους της.

Το θέμα του έρωτα στην παραγωγή της Σαπφούς δένεται με τον κύκλο ποιημάτων αφιερωμένων στις οικότροφές και φίλες της. Στα δύσκολα γι'αυτήν χρόνια της εξορίας οι 'κακές γλώσσες' την κατηγορούσαν για αυτές τις «θερμές σχέσεις» με κοπέλες. Τον IX αι. αυτό το γεγονός έγινε αφορμή να καεί στην Κωνσταντινούπολη σχεδόν όλη η λογοτεχνική κληρονομιά της με πρωτοβουλία του τότε Πατριάρχη, ενώ η σημερινή ηθική κρατά πιο ουδέτερη θέση απέναντι στις ομοφυλόφιλες σχέσεις της ποιήτριας, οι οποίες, εξάλλου, δεν είναι αναμφισβήτητες.

Ως 'αντίστιξη' διαθέτουμε αναφορές στην κόρη της Σαπφούς, την Κλείδα. Σύμφωνα με ορισμένους αρχαίους συγγραφείς, ο σύζυγός της ήτο ένας πλούσιος άρχοντας που έχαιρε καλής υπόληψης.

Ως τελικές γραμμές μπορούμε να αναφέρουμε τον επιτάφιο που είχε γραφεί, κατά πάσα πιθανότητα, μετά το θάνατο μιας από τις οικότροφες της Σαπφούς·

κατθάνοισα δὲ κείσηι, οὐδέ ποτα μναμοσύνα σέθεν

ἔσσετ᾽ οὐδὲ πόθα εἰς ὔστερον· οὐ γὰρ πεδέχηις βρόδων

τῶν ἐκ Πιερίας, ἀλλ᾽ ἀφάνης κἀν Ἀίδα δόμωι

φοιτάσηις πὲδ ἀμαύρων νεκύων ἐκπεποταμένα.

4. Μετρική των έργων της Σαπφούς

Το στίλ που αξιοποίησε η Σαπφώ στα ποιήματά της με την πάροδο του χρόνου ονομάστηκε 'σαπφική στροφή' και έχει το εξής σχήμα:

 

 

- Х - ХХ - ХХ - Х - - 

- Х - ХХ - ХХ - Х - -

- Х - ХХ - ХХ - Х - - 

         -- ХХ -- 

πρέπει να σημειωθεί ότι και άλλοι ποιητές της μελικής δημιούργησαν δικούς τους ρυθμούς, σπάζοντας την μονοτονία της αρχαϊκής λογοτεχνίας, που είχε γραφεί κατά κανόνα σε εξάμετρο. 

5. Κριτική της Σαπφούς στην αρχαιότητα

Το τραγούδι της ηχεί

σαν να έχει ανακατευθεί

με την φωτιά,

και αναπνέει με την ορμή

μιας φλεγόμενης καρδίας. 

Πλούταρχος.

Από τον σχετικά μικρό αριθμό των πηγών που έχουν σωθεί ως τις ημέρες μας,είναι γνωστή η «καλλιτεχνική» αλληλογραφία της Σαπφούς με τον Αλκαίο, από την οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο τελευταίος ως μεγαλύτερος σύγχρονός της,προσπάθησε να της κάνει κόρτε:

Ἰόπλοκ᾽ ἄγνα μελλιχόμειδες Σἄμπφοι,

θέλω τι ϝείπην αλλά με κωλύει αίδως

όμως εκείνη απέρριψε τις επιθυμίες του λέγοντας:

Αι δ’ήχες έσλων ίμερων ή κάλων,

και μή τι ϝείπην γλώσσ’εκύκα κάκον,

αίδως κε σ’ου κίχανεν οππατ’,

αλλ’έλεγες περί τω δικαίως

Στα έργα του ο Αλκαίος την ονομάζει ‘ξέγνοιαστη‘ όχι τυχαία· όπως και πολλοί άλλοι σύγχρονοί της, εκτιμούσε την γεμάτη ειλικρίνεια και εγκαρδιότητα της λογοτεχνίας της. Ο ίδιος ο Αλκαίος δεχόταν όχι σπάνια κριτική για το έντονα πολιτικό περιεχόμενο των ποιημάτων του. Έχει διασωθεί ως τις μέρες μας ένας κύκλος ποιημάτων αφιερωμένων στο ‘πολιτικό μαστίγωμα‘ του τυράννου της Λέσβου Πιττακού που, στις αρχές του 6ου αι π.Χ., έδωσε καινούργιους νόμους στους κατοίκους της Μυτιλήνης και παραιτήθηκε από την εξουσία στο νησί.

Ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (55-8 π.Χ.), Ρωμαίος λόγιος μικρασιατικής καταγωγής, αναφέρεται με σεβασμό στην Ελληνίδα ποιήτρια. Στα έργα του ο Ρωμαίος συγγραφέας προσπάθησε να ταξινομήσει την λογοτεχνική κληρονομιά της Ελλάδος. Τα Ομηρικά έπη, οι τραγωδίες του Σοφοκλή, τα επιστημονικά έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ανήκουν σύμφωνα με την ‘κλίμακά‘ του στο ‘κοινόχρηστο‘ στιλ, ενώ την Σαπφώ, τον Αλκαίο και τον Ησίοδο χαρακτηρίζει ως του ποιητές με ‘κομψό στιλ‘ με σειρά ‘πολυποίκιλων μορφών‘ και ‘λογοτεχνική δροσιά‘. Η άποψη του Ρωμαίου λόγιου καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την θετική συμπεριφορά ενός αρχαίου αναγνώστη απέναντι στην παραγωγή της ποιήτριας.

Ο Οράτιος (65 π.Χ. - 8 μ.Χ.),ξακουστός Ρωμαίος λόγιος και ποιητής,εκτιμούσε τις ποιητικές ικανότητες της Σαπφούς,του Αλκαίου και του Ανακρέοντα. Γράφει: 

Εκτός απ’αυτό, ο Ρωμαίος λόγιος αποδίδει στον εαυτό του – και ασφαλώς έχει δικαίωμα να το κάνει – την ‘μεταφορά‘ της ελληνικής λυρικής ποίησης στο ‘καλλιτεχνικό έδαφος‘ της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ο περίφημος Οβίδιος έγραψε, χρησιμοποιώντας το πρώτο πρόσωπο, τα λόγια της Σαπφούς προς στο νεαρό Φαώνα,όπου εκφράζει την λύπη για την ατυχή αγάπη της, πριν, σύμφωνα με τον θρύλο, ριχθεί στον γκρεμό.

6. Σύγχρονη κριτική της Σαπφούς

 

Πίστεψε, φίλε, θα θυμηθούν και εμάς με το χρόνο...

Σαπφώ

(μετάφραση του Β.Ιβάνωβ)

Ο Βατσεσλάβ Ιβάνωβ, η ακμή του οποίου σημάδεψε ουσιαστικά τις αρχές του 20ου αι.,ως ειδικός στον τομέα του έλληνο-ρωμαϊκού πολιτισμού, το 1914 εξέδωσε την μονογραφία του «Αλκαίος και Σαπφώ» στην οποία προέβαλε στο ευρύ κοινό τις δικές του μεταφράσεις των αρχαίων κειμένων στα ρωσικά. Στις σελίδες του έργου του, ο Ιβάνωβ εκφράζει την κοινή γνώμη ως προς την λογοτεχνική παραγωγή των ποιητών από την Λέσβο.Ειδικά γράφει: «<η Σαπφώ είναι> εκπρόσωπος του κλασικού ρεαλισμού στην ποίηση: αλλά η ψυχολογική αρχή κυριαρχεί πάνω στον εσωτερικό κόσμο της Σαπφούς λόγω της λεπτότητάς της και του πολύπλοκου χαρακτήρα...». Πρέπει να σημειωθεί ότι στην εποχή του Β.Ιβάνωβ στην Ρωσία αναπτύσσεται μεγάλον ενδιαφέρον για ‘εκτός παρατάξεως‘φυσιογνωμίες και καλλιτέχνες της αρχαιότητας και του παρόντος.

«Στ’ αλήθεια, <η Σαπφώ είναι> ερωτευμένη με τον ήλιο και τη νεότητα, με τα λουλούδια και τα αστέρια αλλά, πάνω απ’όλα, αγαπά τον Άνθρωπο, τον οποίο εκτιμά πάρα πολύ...». Αυτή την άποψή του ο Β.Ιβάνωβ βεβαιώνει με τα λόγια:

Κλείνοντας το άρθρο του για την Σαπφώ, ο Ρώσος ποιητής και μελετητής σημείωνει· «...η κλίση του Αλκαίου προς το πάθος το οποίο όμως περνάει πολύ γρήγορα, δεν μπορεί να συγκριθεί με το βάθος των συναισθημάτων της Σαπφούς καθώς και με με την ερωτικότητα του ποιητικού στίλ της...»

Ως προς την σύγχρονη ρωσική κριτική της Σαπφούς πρέπει να αναφερθούμε σε δύο διαμετρικά αντίθετες απόψεις των Σοβιετικών μελετητών Τρόνσκιϊ και Λόσεβ.

Ο Ιωσήφ Τρόνσκιϊ, ονομαστός κριτικός της λογοτεχνίας της δεκαετίας του ‘60, της αποδίδει φόρο τιμής, θεωρώντας την καινοτόμο της ελληνικής μελικής που συνέβαλε στην ανάπτυξη του χορικού στην Ελλάδα, όμως στο τέλος του σχετικού άρθρου του εκφράζει την αρνητική του στάση απέναντι στην ηθική της ποιήτριας,η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του, «για πολύ δυσφήμισε το όνομά της στο πάνθεον των Ελλήνων ποιητών»

Ένας άλλος κριτικός, ο Αλεξέϊ Λόσεβ ο οποίος είναι πιο συνεχής στην κριτική του, αναφέρεται στην «μεγάλη επιρρόη της Σαπφούς στην λογοτεχνική παραγωγή των σύγχρονων ποιητών και στην Ρωσία και στην Δυτική Ευρώπη». Σε γενικές γραμμές, η μελέτη του Α. Λόσεβ σε πολλά σημεία αντιγράφει το σχετικό άρθρο που ο Β.Ιβάνωβ είχε δημοσιεύσει στην συλλογή του «Αλκαίος και Σαπφώ»

7. Συμπεράσματα

Sit quoque vinosi Teia Musa senis;

Nota sit et Sappho (quid enim lascivius illa?)

Ars Amatoria

 

Publius Ovidius Naso

Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι η αρχαία κοσμοαντίληψη διαφέρει ριζικά ακόμα και από την μεσαιωνική,που ασφαλώς είναι πιο κατανοητή για τον σημερινό αναγνώστη. Βέβαια,αυτή η αντίληψη δεν μπορεί να μην ενδιαφέρει και έναν ειδικό που μελετά την λογοτεχνική κληρονομιά των αρχαίων. Η ατέλεια (όχι με την έννοια της έλλειψης λογοτεχνικού ταλέντου) των περισσότερων έργων της Σαπφούς, που συνδέεται με την απώλεια μεγάλων κομματιών των κειμένων της, μας δίνει την ευκαρία να τα ολοκληρώσουμε εμείς κατά τον νού μας. Αυτές οι εμπειρίες μας δίνουν νέες αναγνώσεις, που διαμορφώνονται μέσα από το πρίσμα των δικών μας – λογοτεχνικών ή ιστορικών – υποθέσεων.

Οι ιδιομορφίες των έργων της Σαπφούς προσηλώνουν την προσοχή πολλών μελετητών και εμπνεύουν τους πιο διάσημους ποιητές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις εξελίξεις στον τομέα της αρχαιολογίας και άλλων σχετικών επιστημών, που είναι σε θέση ακόμα να μας δώσουν νέα ενδιαφέροντα στοιχεία περί της ποιήτριας από την Λέσβο.

Ευχαριστίες 

Θα ήθελα ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που με βοήθησαν με την επιμέλεια του παρόντος κειμένου, και, συγκεκριμένα, τη Μαρίνα Φλεμετάκη και τη Σοφία Λοβέρδου. Αυτές με βοήθησαν σημαντικά στο να απαλλαγεί το σύγγραμμά μου από ενοχλητικά σφάλματα που πιθανώς ηδύναντο να εντοπιστούν στην ορθογραφία και τη γραμματική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οι ρωσικές πηγές·

1. Витковский А.Л. Греческие поэты: перевод с греческого.М., 2000;
   (Vitkovskiy A.L. Οι Έλληνες ποιητές· μεταφράσεις από τα ελληνικά. Μόσχα, 2000)
2. Шевченко А. Хрестоматия по античной литературе. Минск, 2001;
   (Shevchenko A. Χρηστομάθεια αρχαίας λογοτεχνίας. Μίνσκ, 2001)
3. Лосев А.Ф. Античная литература. Москва, 2000;
   (Losev A.F. Αρχαία λογοτεχνία. Μόσχα, 2000)
4. Тронский И.М. История античной литературы. Л.,1988;
   (Tronskii I.M. Ιστορία αρχαίας λογοτεχνίας, Λένινγκραντ, 1988)
5. Иванов Вячеслав. Алкей и Сафо. Санкт-Петербург, 1914;
   (Ivanov V. Αλκαίος και Σαπφώ. Αγία Πετρούπολη, 1914)
6. Гельмут Берве. Тираны Греции. Ростов-на-Дону, 1997.
   (Gelmout Breve. Τύραννοι της Ελλάδος. Ροστόφ επί του Ντον, 1997).

Οι αλλοδαπές πηγές·

1. Bergk Th. Poetae Lyrici Graeci. Editionis Quartae. Vol. III. — Lipsiae, 1882
2. Αριστοτέλης. Περὶ ποιητικῆς. Πολιτικά. Ρητορική. 2001;

Συγγραφέας·

® Μιχαήλ Β. Μπορόντκιν

(Mikhail V. Borodkin)/ Бородкин Михаил)

All rights reserved.